Patriot-tulga.kz
Нұрағаңның шәкірті
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері,
Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік
филармониясы концерт бөлімінің жетекшісі
Бірлік Құралұлы Орынбаевпен сұхбат
– Бірлік Құралұлы, бүгінде Сіз ұлттық филармонияның көрнекті тұлғаларының бірісіз. Өнерге қалай келдіңіз? Музыкант болу бала күнгі арманыңыз ба еді?
– Музыкант болу бала күнгі арманым емес, тағдырдың маған жазған сыйы десем болар. Ойламаған жерден небәрі 4 жасымда музыка мамандарының талғамынан шығып, осы салаға келуіме себепкер болған сыңайлы. Әңгімені әріден бастайық... Менің туған жерім Жамбыл облысының Шу өңірі. Жасым шамасы екі-үшке келгенде әкемді партиялық тапсырмамен қазақтың қаһарман батыры туған жер Жамбыл облысының Жуалы ауданына қарасты Бурный стансасына қызметке ауыстырыпты. Сол жерде тұрып жатқан кезімізде . бір күні біздің балабақшаға А. Жұбанов атындағы музыка мектебінің мұғалімдері келіп, біздерге ән салдыртып, би билетті. Ол кезде мен төрт жаста едім. Топтан мені және тағы бір баланы таңдады. Тәрбиешілерім ата-анама қуанышты хабарды жеткізгені сол-ақ екен, олар естері шығып кетті. Әжем: «Алматы деген – жердің түбі. Көзімнің ағы мен қарасындай болған тұңғышымды жібермеймін. Бармақтай баланы Алматыға жіберіп өлтіре алмай жүрсіңдер ме?» –деп ашуланып ата-анама ұрсып тастады. Үлкен кісі айтқасын, қайдан қарсы келсін. Жұбанов мектебінің ұстаздары «әттең» деп ұнжырғасы түсіп келген беттеріне қайтты.
Мен 1-сыныпты бітірген кезде әкемді жұмыс бабымен Алматыға ауыстыратын болып шешіпті. Көп кешікпей республикамыздың астанасына жол тарттық. Жасыл желекке оранған апортты Алматымыз көрген жанды тамсандырмай қоймайтын еді ғой. Қала өте ұнады. Мектепке баратын кезде ата-анам «орысша мектепке берейік» деп шешті. Сабағымды 4-5-ке оқып келгем. Бірақ бір ауыз сөз орысша білмеймін. Десе де орыс мектебіне бардым. Бар ынта-жігерімнің арқасында бір жылда орысшам судай болды ғой.
3-сыныпқа баратын кезде ата-анам К.Байсейітова атындағы музыка мектебіне алып барды. Мұғалімдер музыкалық қабілетімді байқап көріп, мектепке қабылдады. Мені үрмелі аспаптар класына бөлді. Онда ойнау үшін демің мықты болуы керек екен. Мен болсам нәзік әрі кішкентай едім. Суық тиіп жиі ауырып қалатынмын. Бірақ үрмелі аспапта ойнау шынымен де маған оңай болған жоқ. Бірақ сабақ өте ұнайтын. Жағдайыма қарап ата-анам мені қайтадан жай мектепке ауыстырды. 7-сыныпқа барғанда анамның сіңлісі –нағашы әпкем қарындасым екеумізге пианино алып берді. Қарындасым клавишын біраз басқасын, көңілі суып, жоламай кетті. Ал маған ұнайды.
Естіген мелодияларды ойнай бастадым. Нотадан еш хабарым жоқ. Бірақ қызығушылық басым. Содан менің пианинодан айналшықтап шықпай жүргенімді көрген анам: «мына баладан бірдеңе шығатын секілді. Слухы бар. Мұны музыка мектебіне берейік», – деді әкеме. Әкем қарсы болған жоқ. Содан 8-сыныпты бітіргесін,1980 жылы Алматыдағы Чайковский атындағы музыкалық училищесінің ұрмалы аспаптар бөліміне түстім. Ұстазым Пернебек Хасенов болатын.
Төрт жылда өте көп нәрсе үйрендік. Музыкалық біліммен қатар ұстаздарымыз адамгершілік сабағын берді. Өз басым ұстаздарыма әлі күнге дейін басымды иіп, алғысымды білдіремін.
Училищеде соңғы курста оқып жүрген кезімізде «Адырна» фольклорлы-этнографиялық ансамблі ашылайын деп жатыр дегенді естідік. Құлағымыз елеңдеп жүрген кезіміз. Бір күні белгілі дирижер, домбырашы Сейілхан Құсайынов келіп: «Адырна» ансамблін ашқалы жатырмын, келіңдер», – деп ұсыныс тастады. Қанша қызықсам да, ары қарай жоғары білім алу, үлкен мақсаттарға ұмтылған арманым бар еді, содан ұсыныстан бас тарттым.
Сол арманның ізімен жақсылап дайындалып, консерваторияның ұрмалы аспаптар бөліміне түстім. Бөлім меңгерушісі Мұхтар Жамашұлы Өтеуов екен. Мұхтар Жамашұлы: «Балам, енді сен менде оқисың. Музыка деген керемет нәрсе. Оған өзің ақырындап көз жеткізе бересің. Ең бастысы, еңбектену керек», – деді. Консерваториядағы сүйікті ұстазым Мұхтар аға менің өнердегі ғана емес, өмірдегі ұстазыма айналды. Ол кісімен талай жыл бірге қызметтес болдым. Өмір бойы ол кісіден үйренгенім аз емес. «Ұстазы жақсының – ұстамы жақсы» деген осы болар.
–«Отырар сазында» Нұрағаңның қарамағында көп жылдар еңбек еттіңіз, сол сәттерден бірер естелік айтып өтсеңіз...
– Консерваторияның 3-курсында оқып жүрген кезімде Н.Тілендиевтің «Отырар сазы» оркестріне келдім. Ол кісі мені тыңдап көрді де: «үш ай күнде келіп үйренесің, сосын белгілі болады», – деді. Мен еш ақысыз-пұлсыз екі ай келіп үйреніп жүрдім. Үшінші ай басталғанда Нұрғиса Атабайұлы үрмелі аспапта ойнайтындарға естіртіп: «бұның бір нәрсесі бар, арыз жаз, оркестрге аламын», – деді.
Сөйтіп үшінші курста республикаға аты шыққан «Отырар сазының» музыканты болып шыға келдім. Бастапқы кезде ұлттық нақыштағы сылдырмақ, тоқылдақ, асатаяқ, қоңырау сияқты түрлі аспаптарда жеңілдеу партияларды ойнап жүрдім. Студент кезімде гастрольдерге шыға алмадым, тек Алматыдағы концерттерге қатысып жүрдім. Оқуымды бітіргесін Нұрағаңның қасында табаны күректей 24 жыл еңбек еттім. Ол кез – мен үшін тарихи кезеңдер.
Нұрағаңның өзі тұнып тұрған талант әрі табиғаты өзгеше ғажап адам еді. Қазақстанның қай қиырына барсақ та қасиетті жерлеріне, мавзолейлерге, ұлы тұлғалардың зираттарының басына барып зиярат етіп, құран бағыштаушы едік. Нұрағаң сонда айтатын: «мұндай жерге арнайылап өздерің келе бермейсіңдер. Бұлар халқымыздың ұлы тұлғалары. Құран бағыштап қайтайық. Өнер адамдары ел руханиятынан хабардар болуы керек» деп.
Бір жолы Оңтүстік Қазақстан облысының Созақ ауданына барған кезімізде Төлеген Момбековтің үйіне атбасын бұрдық. Нұраға бізді үй иесімен таныстырып жатып: «Бұл кісінің «Салтанат» деген жақсы күйі бар, соны ойнап берсеңіз, Төке», – деді. Бәріміз Төлеген ағаның нақышына келтіре орындаған күйін сүйсіне тыңдадық. Сол бір қонақтық өте керемет болып еді, әлі күнге дәл кешегідей есімде.
Гастрольге барған сапарларымызда біздерді партия хатшылары алып жүретін. Нұрағаңа ерекше құрмет көрсетіп, көңілін аулауға тырысатын. Ол кісі: «маған дастарқанның керегі жоқ, балаларыма дұрыс тамақ беріңдер. Мен барып тексерем», – дейтін. Содан біз тамақтанып жатқан кезде Нұрағаң келіп, бәрін өз көзімен көріп, тексеріп кететін. Оркестр музыканттары өзімізді Нұрағаңның баласындай сезінетінбіз. Ол кісі өте талапшыл әрі әділ еді. Бүгінде ағаның ізін қызы Дінзухра жалғастырып келеді. Ағамыздың көзіндей болған Дінзухра қарындасымызға да ризамыз.
Нұраға оркестрге қазақтың ұмыт болған көптеген көне аспаптарын енгізді. Бізге ол кісі: «ұрмалы аспаптар – оркестрдің жүрегі. Жүрегі тоқтап қалса, аспаптар шашырап кетеді», – дейтін.
– Дауылпаз тек қазақта ғана емес, көптеген түркі халықтарында да бар. Қазақтың дауылпазы басқа халықтардың дауылпазынан несімен ерекшеленеді?
– Қазақ халқының ұрмалы аспаптары басқа ұлттың ұрмалы аспаптарынан жасалу технологиясына байланысты ерекшеленеді. Қазақтар дауылпазды теріден, ағаштан, тағы басқа да көптеген табиғи заттардан жасаған.
Дауылпаз ертеректе аңға барғанда аңдарды үркіту үшін қолданылған. Сондай-ақ уақыт өте келе жауларды қорқыту үшін жан-жақтан дабыл ұратын болған. Ондағы мақсат – ар жақтағы адамдарды көп әскер келе жатыр деп шошыту. Дабылды үрейлендіру үшін ұрған. Әскерде алдымен жауды моралдық тұрғыдан әлсірету болса, екіншіден күшпен жаншу басты назарға алынған ертеректе.
– Дауылпазды бүгінде тыңдарман қалай қабылдайды?
– Өте жақсы қабылдайды. Қазіргі заманда ұрмалы аспаптар өте көп: ксилофон, литавра, барабандық қондырғы, тоқылдақ, қоңырау, сылдырмақ, асатаяқ...Жастарымыздың өзі осы музыкалық аспаптарды эстараданың сүйемелдеуімен жетілдіріп, тыңдарманға ұсынып жүр. Бұл да көне мұраларымызды жаңғыртудың бір жаңаша тәсілі деп ойлаймын.
– Бұл аспапты шебер меңгерген маман ретінде қазіргі кездегі мықты дауылпазшылар деп кімдерді ерекше атап өтер едіңіз?
– Мұхтар Өтеуов, Бейбіт Шотаңбаев, Ақылжан Күлметов, Жанғали Егешов, Қайрат Аманов, Әлішер Өтеуов, Бекбай Сағымбеков, Қайрат Байкөбесов, Жекенше Телғожаев, Күзембай Бектаев, марқұм болып кеткен Қайрат Әбдікәрімов, т.б. көптеген мықты музыканттар бар. Осы тізімнің алдыңғы қатарында тұрған Мұхтар Жамашұлы Өтеуов Құрманғазы атындағы ұлттық консерваторияның профессоры, ол кісі өте көп таланттардың көзін ашты, көп шәкірт тәрбиеледі. Бірінші кезекте осы ұстазыммен мақтанамын!
– Ұлттық өнерімізге мемлекеттік қолдау өз дәрежесінде көрсетіліп келеді деп ойлайсыз ба?
– Ұлттық музыкаға мемлекет тарапынан соңғы жылдарда жақсы көңіл бөлініп келеді. Бір-екі жылдың көлемінде «Домбыра күні» белгіленді. Домбыраның насихатталу мүмкіндігі кеңейді. «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында көптеген шаралар жүзеге асты. Шетелдерге ұлттық музыка өкілдері барып, тамаша концерттер қойып қайтты. Бұл игі шара әлі де жалғаса береді деген ойдамын.
– Бүгінде Сіз Жамбыл атындағы қазақ мемлекеттік филармониясында Концерт бөлімінің жетекшісі қызметіндесіз. Шығармашылықтан қол үзіп қалған жоқсыз ба?
– «Сабақты ине – сәтімен» дегендей, әр нәрсе өз уақытында болғаны жақсы ғой. Бүгінде шығармашылықтан гөрі жастарға ақыл-кеңес айтып, соларға жол нұсқаушы болған жөн бе деймін. Біздің орнымызды жастар басып келеді. Мен қазіргі шаруам – концерт ұйымдастыру. Концертке адамдарды тарту. Өнерді насихаттау. Орта білім орындарымен қоса жоғары білім беру мекемелерінің жастарына арнап концерт ұйымдастыру. Жастарға эстетикалық тәрбие беру. Музыкаға баулу. Бұл жұмыс та мен үшін өте маңызды. Өзіме қай кезде болсын айналысқан жұмысым ұнайды. Бәрі де шығармашылық ортаның ортасында болғандықтан да шығар.
– Сіздің ойыңызша, тұлға деген кім?
– Елімізде ұлттық тұлғалар өте көп. Олар өмірдің әр саласында. Мен өз салам туралы айтар болсам, оркестерде жұмыс жасайтын әр музыкантты да тұлға деп айтуға болады. Кезінде Нұрғиса Атабайұлы айтатын: «Бізге сендердің бәрің бір-бір тұлғасыңдар. Сендер ұлттық өнерді насихаттап, ұлтына қызмет етіп жүрген өнер тұлғасысыңдар», – деп.
– Бірлік Құралұлы, тұщымды әңгімеңізге көп рақмет! Еңбегіңіз жемісті болсын!
Сұхбаттасқан
Талап ҚАРАШ, «Тұлға»